Odpady niebezpieczne to jedna z najbardziej problematycznych grup odpadów – nie dość, że mogą stwarzać zagrożenie dla ludzi i środowiska, to jeszcze wiele osób nie wie, jak odróżnić je od innych rodzajów odpadów. Dlaczego to takie ważne? Otóż, większość odpadów niebezpiecznych należy wyrzucać lub oddawać w specjalnie do tego przeznaczone miejsca. Gdzie powinny tracić takie kłopotliwe odpady? I czym w ogóle są odpady niebezpieczne? Sprawdźmy!
Co to są odpady niebezpieczne? Definicja i właściwości
Do odpadów niebezpiecznych zaliczamy odpady, które ze względu na swój skład chemiczny, biologiczny, pochodzenie oraz inne właściwości stanowią zagrożenie dla życia lub zdrowia ludzi albo dla środowiska. Z tego względu odpady niebezpieczne nazywa się czasem szkodliwymi.
Definicja odpadów niebezpiecznych ustalona została również w kilku aktach prawnych: polskiej ustawie o odpadach i w rozporządzeniach: Komisji (UE) nr 1357/2014 oraz Rady (UE) 2017/997. Zgodnie z nimi za odpady niebezpieczne uznawane są odpady wykazujące przynajmniej jedną z właściwości niebezpiecznych:
- wybuchowe,
- utleniające,
- łatwopalne,
- drażniące skórę lub powodujące uszkodzenie oczu,
- toksyczne dla narządów docelowych lub stwarzające zagrożenie spowodowane aspiracją,
- wykazujące ostrą toksyczność po zjedzeniu, naniesieniu na skórę lub wdychaniu
- rakotwórcze,
- żrące,
- zakaźne,
- działające szkodliwie na rozrodczość, w tym teratogenne (powodujące uszkodzenia płodu),
- mutagenne,
- uwalniające gazy o ostrej toksyczności w zetknięciu z wodą lub kwasem,
- uczulające,
- ekotoksyczne (stanowiące zagrożenie dla co najmniej jednego elementu środowiska).
Większość odpadów niebezpiecznych powstaje w wyniku prowadzenia działalności gospodarczej. W ich identyfikacji pomaga przedsiębiorcom katalog odpadów, w którym wymieniono wszystkie rodzaje odpadów przemysłowych z podziałem na 20 grup. Odpady niebezpieczne oznaczone zostały gwiazdką, która umieszczona jest przy kodzie odpadu.
Przykłady odpadów niebezpiecznych w gospodarstwach domowych
Odpady niebezpieczne wytwarzane są też w gospodarstwach domowych, a ich odróżnienie od pozostałych odpadów nie zawsze jest oczywiste. Poniżej znajdziesz listę odpadów szkodliwych, które występują w niemal każdym domu.
- Elektroodpady, zużyty sprzęt elektryczny i elektroniczny
Urządzenia RTV i AGD, tonery i kartridże, świetlówki, ładowarki i kable, elektroniczne zabawki (w tym świecące breloczki i grające pocztówki), elektronarzędzia, stare anteny telewizyjne i satelitarne.
- Baterie i akumulatory
Wszystkie rodzaje baterii jednorazowych i akumulatorowych, małe baterie guzikowe, baterie z telefonów, akumulatory: samochodowe, z elektronarzędzi i sprzętów AGD, z dziecięcych zabawek.
- Przeterminowane leki, domowe odpady medyczne
Niewykorzystane leki (na receptę i OTC), zużyte strzykawki i igły, ampułkostrzykawki, paski do glukometru, igły penów insulinowych, skażone opatrunki, termometry rtęciowe.
- Kosmetyki
Lakiery i pianki do włosów, suchy szampon, dezodoranty i antyperspiranty w sprayu, lakiery do paznokci, zmywacze, aceton.
- Odpady poremontowe
Różnego rodzaju farby i spraye, rozpuszczalniki, silikony, zabrudzona folia malarska, kleje.
- Nawozy i środki ochrony roślin
Opryski, pestycydy, herbicydy i fungicydy (nawet te przeznaczone do roślin doniczkowych!), niektóre nawozy, środki owadobójcze.
- Chemia gospodarcza i opakowania po detergentach
Płyny do prania i odplamiacze, wybielacze, detergenty usuwające kamień i rdzę, środki do czyszczenie kominków, armatury, piekarników i innych sprzętów AGD, preparaty do udrażniania rur, odświeżacze powietrza.
- Zużyte oleje i woski
Olej spożywczy, olej silnikowy i filtry oleju, smary, wosk.
Jak rozpoznać odpady niebezpieczne w domu? Kilka słów o oznaczeniach na opakowaniach
Większość wytwarzanych w domu odpadów niebezpiecznych będziesz w stanie zidentyfikować przy pomocy powyższej listy lub własnego doświadczenia. Pomocne będą również oznaczenia umieszczane na opakowaniach produktów lub bezpośrednio na produktach.
Na opakowaniach detergentów, środków ochrony roślin i pozostałej chemii gospodarczej umieszcza się oznaczenia w kształcie czerwonego kwadratu postawionego na wierzchołku. Znajdujący się wewnątrz kwadratu czarny symbol informuje o rodzaju zagrożenia, jakie stwarza dany produkt. Mogą być to:
- zagrożenia fizyczne (produkty łatwopalne, utleniające się, pod ciśnieniem),
- zagrożenia dla zdrowia (produkty żrące, toksyczne, rakotwórcze, uwalniające szkodliwe gazy),
- zagrożenia dla środowiska.
Taki system oznakowania, zwany Globalnie Zharmonizowanym Systemem Klasyfikacji (GHS) został w 2003 r. opracowany przez ONZ, a kilka lat później, bo w 2009 r. wprowadzony w państwach członkowskich UE. Co ciekawe, oznaczenia GHS znajdują się nie tylko na środkach, które intuicyjnie oceniamy jako niebezpieczne (np. na detergentach do usuwania rdzy, kamienia lub do udrażniania rur), ale też na takich z pozoru łagodnych, np. na pachnących płynach do mycia podłóg, które zawierają ponad 95% składników pochodzenia naturalnego.
Drugim ważnym oznaczeniem jest znak przekreślonego kosza, który umieszczany jest na sprzęcie elektrycznym i elektronicznym, bateriach oraz akumulatorach. Jest to tzw. symbol selektywnej zbiórki, który informuje o zakazie wyrzucania danego produktu do zwykłego pojemnika, np. na odpady zmieszane. Elektroodpady, a także akumulatory i baterie należy więc zbierać do oddzielnych pojemników i worków.
Gdzie wyrzucić odpady niebezpieczne?
Mogłoby się wydawać, że odpady niebezpieczne oznaczone wspomnianymi już piktogramami zawsze należy wyrzucać do specjalnych pojemników. Rzeczywistość jest jednak inna, a dalsze postępowanie z odpadami niebezpiecznymi zależy od ich rodzaju.
- Gdzie wyrzucić elektroodpady i świetlówki?
Elektroodpadów można pozbyć się oddając je w sklepach ze sprzętem RTV i AGD prowadzących zbiórkę, w PSZOK-ach oraz w punktach zbiórki elektroodpadów. Duże sprzęty z gospodarstw domowych nieodpłatnie odbierają również gminy (razem z odpadami wielkogabarytowymi) oraz niektóre firmy zajmujące się odbiorem elektroodpadów.
Drobne elektrośmieci można też wyrzucić do czerwonych koszy i kontenerów lub do specjalnych pojemników (np. Miejskich Punktów Elektroodpadów). Zamiast po prostu oddawać, można tez wymienić je na rośliny podczas lokalnych zbiórek.
- Gdzie wyrzucić baterie i akumulatory?
Specjalne pojemniki na baterie znajdują się w wielu punktach usługowo-handlowych, w placówkach oświatowych oraz w innych budynkach użyteczności publicznej. Stare baterie i akumulatory można oddać też w dowolnym punkcie handlowym, który zajmuje się sprzedażą baterii, ale nie tylko. Zobacz, co jeszcze można zrobić ze zużytymi bateriami i starym akumulatorem.
- Gdzie wyrzucić opakowania po środkach ochrony roślin?
Oddaj je do PSZOK-u (stacjonarnego, mobilnego) albo do sklepu ogrodniczego, który prowadzi zbiórkę odpadów niebezpiecznych.
- Gdzie wyrzucić leki (przeterminowane, niewykorzystane)?
Najwygodniej wyrzucić je do specjalnych pojemników na niewykorzystane leki, które znajdują się w wielu aptekach, przychodniach, szpitalach oraz w budynkach użyteczności publicznej.
- Gdzie wyrzucić butelki po płynie do prania i do płukania oraz innych środkach czystości?
Do żółtego pojemnika na tworzywa sztuczne i metale. Jeśli butelka ma etykietę typu sleeve ze specjalną perforacją, to należy ją usunąć – taka etykieta jest zwykle wykonana z innego tworzywa niż butelka, a oddzielenie jej ułatwia recykling.
Pamiętaj, że wszystkie rodzaje odpadów niebezpiecznych można dostarczyć do PSZOK-u. Należy przy tym pamiętać, że takie odpady powinny być posegregowane!
Unieszkodliwienie, czyli utylizacja odpadów niebezpiecznych
Zebrane z gospodarstw domowych i firm odpady niebezpieczne muszą zostać unieszkodliwione lub po prostu zniszczone. Unieszkodliwianie, zwane czasem utylizacją odpadów niebezpiecznych, może odbywać się na kilka sposobów:
- metodą termiczną, czyli poprzez spalanie w wysokiej temperaturze, dzięki czemu odpady tracą nawet do 90% swojej objętości,
- poprzez autoklawowanie, czyli sterylizację,
- poprzez przetwarzanie mikrofalowe.
W wyniku tych procesów odpady niebezpieczne tracą swoje szkodliwe właściwości i mogą być bezpiecznie składowane na zwykłych składowiskach. Dotyczy to oczywiście tylko odpadów, których nie można poddać recyklingowi.
Czy odpady niebezpieczne nadają się do recyklingu?
Tak. Dzięki rozwojowi nowoczesnych technologii oraz rozbudowie infrastruktury poziom recyklingu różnych frakcji odpadów niebezpiecznych systematycznie wzrasta. Obecnie recyklingowi możemy poddawać już sporą część plastikowych opakowań po produktach niebezpiecznych (np. butelek po chemii domowej), elektroodpadów oraz baterii. Dzięki recyklingowi zużytych baterii jesteśmy w stanie odzyskać nawet 99% materiałów, w tym surowce krytyczne i strategiczne. Kluczowe znaczenie ma jednak prawidłowa segregacja baterii, o której nadal często wiemy trochę za mało. Sprawdź, co Polacy wiedzą o bateriach i jak radzą sobie z ich segregacją.
Przydatne do recyklingu są nie tylko odpady niebezpieczne wytwarzane w gospodarstwach domowych, ale też te wytwarzane w firmach. Większość przedsiębiorców regularnie korzysta z usług odbioru i wywozu odpadów niebezpiecznych do zakładu przetwórczego. Dzięki temu ustabilizowane popioły mogą być wykorzystywane jako materiał drogowy, a trawiące kwasy lub alkalia jako surowce do produkcji chemicznej. Wyspecjalizowane firmy są też w stanie odzyskać nikiel ze szlamów galwanicznych lub z katalizatorów. Takie praktyki dają nadzieję na zmniejszenie ilości opadów zalegających na składowiskach oraz na spowolnienie tempa wykorzystywania naturalnych zasobów ziemi.